Limfocyty i inne komórki układu odpornościowego
Komórki układu odpornościowego krążą po całym organizmie wraz z krwią i limfą, a gdy bakteriom czy wirusom uda się przedostać przez fizyczne i chemiczne bariery i zaczynają się rozmnażać uaktywniają się jedne z najważniejszych komórek odpornościowych – limfocyty (należące do białych krwinek). Powstają one w szpiku kostnym, ale cześć z nich po wytworzeniu pozostaje w szpiku, a część przemieszcza się i rozwija dalej w innych narządach układu odpornościowego nabierając specyficznych cech. Dlatego Wyróżniamy dwa główne rodzaje limfocytów oraz kilka podrodzajów limfocytów – limfocyty B – szpikozależne oraz limfocyty T – grasicozależne.
(od ang. bone marrow – szpik kostny), które rozwijają się i osiągają swoje zdolności immunologiczne w szpiku kostnym. Mają zdolność wytwarzania przeciwciał (immunoglobuliny) czyli specyficznych białek. Dojrzałe limfocyty B ze szpiku kostnego przemieszczają się do różnych narządów układu immunologicznego, gdzie po rozpoznaniu antygenu dochodzi do ich aktywacji i namnożenia oraz przekształcenia w komórki plazmatyczne, które wytwarzają immunoglobuliny. Następnie przez naczynia limfatyczne powstałe immunoglobuliny przechodzą do krwi i narządów gdzie wiążą się/zlepiają z antygenami i je dezaktywują ułatwiając ich unieszkodliwienie i pożarcie przez makrofagi i granulocyty.
(od ang. Thymus – grasica) po wytworzeniu w szpiku kostnym przemieszczają się do grasicy i w niej dojrzewają oraz nabywają swoje specyficzne zdolności takie jak rozpoznawanie i zwalczanie patogenów oraz zmutowanych komórek (np. komórek nowotworowych). Limfocyty w trakcie dojrzewania w grasicy nazywane są w związku z tym „tymocytami”. Limfocyty T mogą odróżniać patogeny od zdrowych komórek organizmu dzięki specjalnym receptorom TCR (ang. T-cell receptor) i mają pamięć immunologiczną co jest bardzo ważne w uruchomieniu właściwej reakcji przy kolejnych kontaktach z tymi samymi patogenami. Dojrzałe limfocyty T zasiedlają głównie śledzionę i narządy limfatyczne gdzie dochodzi do ich aktywacji i namnożenia w wyniku reakcji immunologicznej. Część limfocytów T potrafi rozpoznać własne zmutowane komórki organizmu jako obce bez udziału przeciwciał, a dzięki temu chronią nas przed rozwojem nowotworów, ponieważ szacuje się, że codziennie pojawia się w ludzkim organizmie nawet 4 000 komórek nowotworowych.
W ramach limfocytów T rozróżniamy jeszcze trzy podgrupy (subpopulacje) limfocytów:
Limfocyty T pomocnicze –
limfocyty Th
(od ang. helper – pomocnik), które regulują odpowiedź immunologiczną poprzez wpływanie na inne komórki odpornościowe oraz mogą też działać supresyjnie czyli zmniejszać reakcję immunologiczną. Alarmują i aktywują one pozostałe komórki o zagrożeniu – dzięki nim limfocyty B aktywują wytwarzanie przeciwciał
Limfocyty T cytotoksyczne –
limfocyty Tc
(od ang. cytotoxic), które mają zdolność niszczenia patogenów i komórek nowotworowych poprzez cytotoksyczność komórkową. Niszczą one zarówno wirusy jak i komórki zmutowane (w tym nowotworowe) łącząc się z nimi i wydzielając substancje cytotoksyczną, która zabija zmutowaną komórkę nowotworową lub patogen
Limfocyty T regulatorowe –
limfocyty Treg
(od ang. regulate – regulować) – pełnią funkcję kontrolną nad innymi komórkami układu odpornościowego by te po zlikwidowaniu wybranych komórek nie atakowały własnych zdrowych komórek organizmu. Bez tej funkcji komórki odpornościowe mogłyby atakować własne tkanki wywołując choroby autoimmunologiczne – limfocyty T regulatorowe chronią więc organizm przed autoagresją i zwiększają tolerancję na zewnętrzne antygeny.
Komórki NK
Podobną grupę do limfocytów T stanowią komórki NK (ang. Natural Killer), określane jako „naturalni zabójcy” ponieważ mają zdolność do cytotoksyczności i likwidowania zmienionych komórek własnych organizmu: uszkodzonych, zainfekowanych wirusem lub bakterią oraz komórek nowotworowych. Podobnie jak limfocyty T, powstają one w szpiku kostnym i dojrzewają w grasicy, ale nie posiadają charakterystycznych dla limfocytów T receptorów. Namnażanie komórek NK powinno rosnąć gdy napotkają komórki nowotworowe, ale nie zawsze do tego dochodzi, dlatego wtedy niezbędne jest stymulowanie i pobudzenie układu odpornościowego do odpowiedniej reakcji.
Układ odpornościowy nie byłby w stanie skutecznie bronić organizmu przed wirusami, bakteriami czy grzybami bez prawidłowego funkcjonowania kluczowych elementów, a w związku z tym zwykła infekcja mogłaby być poważnym zagrożeniem dla organizmu. Bez zdolności limfocytów takich jak rozpoznawanie patogenów, zapamiętywanie ich, wytwarzanie przeciwciał i zabijanie wybranych komórek nie byłoby możliwe prawidłowe działanie układu immunologicznego i walka z infekcjami czy nowotworami. Dodatkowo też limfocyty pomagają budować odporność po szczepieniach ochronnych dzięki pamięci immunologicznej.
Dla utrzymania prawidłowego funkcjonowania systemu immunologicznego i uruchamiania właściwej reakcji immunologicznej bardzo istotne jest utrzymanie odpowiedniego poziomu limfocytów i ich właściwe działanie. W przypadku nadmiernej aktywności niektórych rodzajów limfocytów T może dojść bowiem do zaburzeń patologicznych i wystąpieniu chorób autoimmunologicznych lub alergii, np. jeśli w organizmie powstanie już guz nowotworowy a w jego otoczeniu znajdzie się zbyt wiele limfocytów T regulatorowych mogą one blokować działanie innych komórek odpornościowych w unieszkodliwieniu komórek nowotworu. Z drugiej strony mogą też wystąpić niedobory odporności spowodowane zbyt niską ilością lub brakiem albo nieprawidłowym rozwojem limfocytów T, co może być powodem trudności w zwalczaniu infekcji lub sprzyjać rozwojowi nowotworów. Obniżona liczba limfocytów jest efektem przyjmowania niektórych leków np. doustnych na cukrzyce czy niesteroidowych leków przeciwzapalnych oraz chemio lub radioterapii, dlatego ważne jest wzmacnianie odporności i funkcjonowania układu immunologicznego poprzez odpowiednią dietę, zdrowy tryb życia oraz dodatkowo suplementację witaminami, mikroelementami oraz składnikami pochodzenia naturalnego.
Bibliografia:
- J. Gołąb, M. Jakóbisiak, W. Lasek, T. Stokłosa, Immunologia, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
- A. Bochenek, M. Reicher, Anatomia człowieka. Tom III. Układ naczyniowy, wyd. IX, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2018.
- K. Ostrowski, W. Bem: Histologia. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1995.
- Nishino M., Ashiku S.K., Kocher O.L. i wsp. The thymus: a comprehensive review. RadioGraphics 2006; 26; 335–348.
- A. L. Goldstein, A. Guha, M. M. Zatz. A. White: Purification and Biological Activity of Thymosin, a Hormone of the Thymus Gland. Proceedings of the National Academy of Sciences Jul 1972,69 (7)1800-1803.
- Pica F. i wsp., Serum thymosin α 1 levels in patients with chronic inflammatory autoimmune diseases. Clin. Exp. Immunol., 2016, 186, 1: 39–45.
- A. B. Skotnicki, J. Blicharski, J. Lisiewicz i wsp.; Wpływ preparatu TFX na parametry hematologiczne i immunologiczne u chorych z leukopeniami; Terapia i Leki, 1987, 4-5, 95- 104.
- A.Dominari, D.Hathaway. D.Baralt i wsp.: Thymosin alfa 1: A comprehensive review of the literaturę, World Journal of Virology, 2020 Dec., 9(5): 67-78.
- B. Balbi, M.T. Valle, S. Oddera, L. Allegra: Thymomodulin increases release of granulocyte-macrophage colony stimulating factor and of tumour necrosis factor in vitro. European Respiratory Journal, 1992, 5: 1097-1103.
- R. Rezzani, C. Franco, L.F. Rodella: Thymus-Pineal Gland Axis: Revisiting Its Role in Human Life and Ageing; International Journal of Molecular Science, 2020.
- https://www.nature.com/articles/d41586-021-00367-7.
- www.britanica.com Blood components.
- zpe.gov.pl – budowa układu odpornościowego.
- Encyklopedia PWN.
- https://en.wikipedia.org/wiki/T-cell_receptor.